Termin mobing je prvi put 1984. godine upotrijebio švedski psiholog Hajnc Lejman. U našem jeziku riječi šikaniranje, maltretiranje, navodno nije bilo adekvatnog prevoda pa je za ovu pojavu uzeta engleska kovanica mobbing koja znači nasrnuti na nekoga u masi, bučno navaliti na nekoga.

Mobing se obično definiše kao psihičko maltretiranje na radnom mjestu.

U EU postoje opsežna istreživanja o ovom problemu, pa je zaključeno da se i kod njih mobing najčešće dešava u državnoj upravi i odbrani (14%), te u školstvu i zdravstvu (12%).

Primećene su i velike razlike u evropskim zemljama u toleranciji na psihološko maltretiranje.

Tako je u Švedskoj svakodnevno ponašanje predpostavljenog koji zadaje zadatak radniku povišenim tonom i na autoritativan način, ocijenjeno kao neprihvatljivo i često je klasifikovano kao mobing.

Drugačija je situacija u mediteranskim zemljama, gdje po istorijsko-kulturnoj tradiciji u radnim odnosima opisano ponašanje smatra uobičajeno.

Kod nas u spoju mediteransko-balkanskog mentaliteta to izgleda ovako: na jednom od suđenja zbog mobinga optuženi je negirao da je žrtvi govorio „da je nemoralna“, „da je gledaju sa ološima“, „da nema ništa pošteno u sebi“, „da je lažulja“, „da ima dijagnozu manično-depresivne osobe“, „da je prate razne službe“, „da nije poželjna“, i ustvrdio da je to što priča malo jačim tonalitetom, stvar genetike, i njegov način pojašnjavanja, a ne maltretiranje.

Istraživanja pokazuju uobičajeni obrazac reagovanja na moralno zlostavljanje: početno samookrivljavanje, usamljenost, sopstveno obezvijedjivanje.

Koliko se zna o mobingu u Crnoj Gori? Ima li preciznih podataka?

O mobingu u Crnoj Gori nema preciznih podataka niti valjanih istraživanja. Kako je država najveći poslodavac, preko 90 odsto slučajeva tzv. vertikalnog mobinga (kada nadređeni zlostavlja podređenog radnika) dešava se u u organima državne uprave i javnih preduzeća.

To potvrdjuju i do sada javnosti poznati slučajevi prijavljenog mobinga: Ministarstvo rada i socijalnog staranja, Klinički centar Crne Gore, Univerzitet Crne Gore, Agencija za zaštitu ličnih podataka, Željeznički prevoz, Ministarstvo odbrane, Pošta Crne Gore, Ministarstvo kulture, opštine i slično.

Prezentujući svoj izvještaj u Skupštini, ombudsman je kazao da preciznih podataka o mobingu nema, jer se žrtve boje da prijave mobing zbog straha da ne izgube posao.

Ko se i usudi da prijavi maltretiranje na sudu ne prolazi dobro: “Nema ni jedne pravosnažne presude a da je usvojen tužbeni zahtjev osobe koja je mobingovana“, kaže ombudsmam.

Ko su moberi?

Ministarstvo rada i socijalnog staranja je 2011. godine sprovelo istraživanje o rasprostranjenosti i štetnosti mobinga na radnom mjestu.

U tom slučaju više od polovine ispitanika je kazalo da smatra da mobing ima političku pozadinu.

Zanimljiv je profil mobera, koji se može naći u istraživanju Ministarstva “Nikad nisu naučili da vole, daju i razumiju druge. Moberi su osobe koje izgledaju moćne. Mober je čovjek koji ima veliki strah, ima slabu ličnost. Često ima crte ličnosti psihopate ili sociopate”. Ovome treba dodati i to da su većinom žrtve žene, ali i da one, kod nas, više prijavljuju psihičko zlostavljanje od muškaraca.

Šta kažu istraživanja iz civilnog sektora? Koji je profil žrtava?

Mobingovane osobe su najkvalitetnije, visoko pozicirani kadrovi koji, najčešće zaposleni u državnim institucijama i javnim preduzećima, ne pristaju da budu nijemi svjedoci pljačke i korupcije.

Dokaz ovoj tvrdnji je činjenica da najčešće uz tužbu za mobing, žrtva podnosi i krivičnu prijavu.

Mobing je prisutan i kod službenika/ca i namještenika/ca u lokalnim samoupravama, malim i srednjim preduzećima u smislu neisplaćivanja zarada, doprinosa, rad na određeno vrijeme… Mobinga ima u bankama, građevinskim firmama i sl.

Šta zakon kaže?

„Obaveza države je da zaštiti svoje građane, a ako su zaposleni u Željezari - radnici nisu robovi. Zakon zabranjuje prijetnje otkazima, vrijedjanje radnika, psihičko i fizičko maltretiranje, pa je država dužna da kazni one koji to rade. Isto tako, ukoliko su naši navodi netačni, onda trebamo da snosimo zakonom predviđene posljedice“.

Zakoni su dobri, ali se ne sprovode. Stane se na pola puta. Ne postoje pravi mehanizmi da žrtva bude zaštićena a mober kažnjen -brzo, efikasno.

Šta je to govor mržnje?

„Govor mržnje je svaki oblik istraživanja ideja, tvrdnji, informacija i mišljenja koji širi, raspirivanje, podstiče ili pravda diskriminaciju, mržnju ili nasilje protiv lica ili grupe lica zbog njihovog ličnog svojstva, ksenofobiju, rasnu mržnju, antisemitizam ili ostale oblike mržnje zasnovane na netoleranciji, uključujući i netoleranciju iztraženu u formi nacionalizma, diskriminacije i neprijateljstva protiv manjinskih naroda i marginalizovanih grupa”.

Šta Ustav Crne Gore kaže?

Član 7 Ustava Crne Gore nalaže suzbijanje mržnje po bilo kom osnovu.

Stoga je sveobuhvatna definicija govora mržnje, (u skladu sa Preporukom Komiteta ministara Savjeta Evrope o govoru mržnje), uvrštena u pravni poredak, tako što je u okviru ovog zakona “govor mržnje“ uveden kao poseban oblik diskriminacije.

Kako je sankcionisan „govor mržnje“?

„Govor mržnje“ je eksplicitno uveden u Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o zabrani diskriminacije, kao poseban oblik diskriminacije.

Naime, govor mržnje je univerzalno prepoznat kao negativna društvena pojava koju treba suzbijati i sankcionisati na sve potrebne načine.

Takođe, pomenutim Zakonom „govor mržnje“ je sankcionisan novčanom kaznom u iznosu od 500 do 20.000 eura.

U opštem dijelu Krivičnog zakonika (u daljem tekstu KZ), članom 2. uvedena je obavezna otežavajuća okolnost za krivična djela učinjena iz mržnje.

Time se i novom odredbom član 42a KZ-a obezbjedjuje strožije kažnjavanje, čime je pojačana krivičnopravna zaštita u odnosu na pojedine posebno ranjive društvene grupe, čiji su pripadnici žrtve različitih krivičnih djela koja se vrše iz mržnje zbog te pripadnosti.

Tu se vodilo računa o posebno ranjivim društvenim grupama...

Šta je sa mobingom i “govorom mržnje”  kod RE populacije?

Što se tiče mobinga, kod ove populacije, skoro da je i nema. Nadležne institucije treba da daju relevantne podake o zaposlenosti ove ciljne grupe - na lokalnom i državnom nivou.

A “govor mržnje” je prisutan na svakom mjestu (ulici, u institucijama, prilikom konverzacije sa lokalnim stanovništvom).

Zbog stereotipa i predrasuda, neupućenosti, neobavještenosti, neprosvjećenosti, te slabe ili nikakve promjene svijesti - lokalno stanovništvo, ove marginalizovane grupe u većini slučajeva smatraju građanima drugog reda. Institucije izbjegavaju da ih zaposle. Sa školstvom ide sporo, o socijalizaciji da i ne govorimo.

Nisu uključeni u: kulturna, sportska, zdrastvena i ekonomska dešavanja.

U medijima su malo ili nikako zastupljeni.

Zadnje moje gostovanje na Radiju Berane, pored ostalog, bilo je posvećeno planiranim aktivnostima iz projekta: ”Zarobljeni u kartonskoj kutiju - romska priča”.

Zbog elementarnih nepogoda, kraj druge faze i treća realizovaće se u martu mjesecu.

                     Fatima Medjedović - Begović

Autorka je subspecijalizantkinja
za rodnu ravnopravnost